Ջերմոցի հիմնական առավելությունն այն է, որ դրանում կարելի է փոփոխել այն գործոնները, որոնք անհրաժեշտ են բանջարեղենի և մրգերի աճի համար։ Այս եղանակով հնարավոր է դառնում օգտակար սնունդ աճեցնել նաև ձմռանը։ Ջերմոցում կարգավորվում է էներգիայի ճիշտ բաշխումը և՛ ցուրտ, և՛ տաք ամսիներին՝ արևի էներգիան կլանող մեխանիզմների շնորհիվ։ Ջերմոցներում հաճախ է օգտագործվում կաթիլային ոռոգման համակագ, որի շնորհիվ խնայվում է ջրային ռեսուրս։ Ջերմոցներում կարելի է վերահսկել բույսերի աճը՝ CO2 ավելացնելով և հիվանդությունների դեմ մեխանիզմներ նորդնելով։ Այստեղ է նաև, որ կարելի է փորձարկել նոր բուսատեսակների ստացումը։ Կից հոլովակ է ջերմոցի ստեղծման համար կարևոր մանրամասների մասին։

ֆերմաներում կա՛մ միայն բույս ու բանջարեղեն են աճեցնում, կա՛մ միայն ընտանի կենդանիներ, և շատ են համատեղելիության դեպքերը։ Ֆերմաներում բանջարեղենը հիմնականում բացօթյա տարածքներում է աճեցվում, և չկա գործոնները վերահսկելու մեծ հնարավորություն։ Սակայն կենդանիները նպաստում են բույսերի աճին՝ գոմաղբով, մոլախոտերը և այլ վնասակար խոտերը արածելով, իսկ էկոկայունությանը՝ աճեցվածի մնացորդները որպես սնունդ ստանալով։ Տարբերություններից է նաև այն, որ ֆերմաների ստեղծման համար ավելի քիչ ծախսեր են ներդրվում, եթե չհաշվենք կենդանիների ծախսը։ Ինչպես նաև՝ ֆերմայի մասշտաբները հաճախ շատ ավելի մեծ են ջերմոցի մասշտաբներից և դրա խնամքի համար շատ ավելի մեծ թվով մարդիկ են անհրաժեշտ։

Դեյվիդ Վոսը երիտասարդ տարիքում զբաղվում էր խոհարարությամբ և մեծ սեր ուներ գործի հանդեպ։ Հետագայում սովորելով խոհանոցում լավ որակի բաղադրիչների կարևորությունը, որոշեց ինքնուրույն աճեցնել օգտագործվող սնունդը, իսկ կինն էլ միացավ նրան։ Հետաքրքիր է, որ որոշեցին արտադրութուն սկսել հենց Արիզոնայում, որին հատուկ են անապատային տարածքները։ Մոտ 90 տեսակի մրգերը և բանջարեղենները են աճեցվում 18 հեկտար տարածքում, որոնք չունեն արևի պակաս, իսկ ջրի, հողի մեջ գտնվող սննդանյութերի, վնասատուների հետ կապված հարցերը ամուսինները լուծում են իրենց կարդացած և սովորած գիտելիքների շնորհիվ։ Ֆերմայի մաս է նաև ջերմոցը, որտեղ կան հովացման մեխանիզմեր այն արտադրանքների համար, որոնք քիչ արևի էներգիա են պահանջում։

Ընտանիքի համար կարևոր է, որ իրենք կարողանում են աճեցնել սնունդ իրենց, իրեցն հարազատների, հարևանների և շրջանի համար։ Աճեցված արտադրանքով կարող են շաբաթական շուրջ 20․000 մարդու կերակրել։ Դպրոցական էքսկուրսիաներ են հյուրընկալում, երեխաներին ցույց են տալիս, թե ինչպես է հնարավոր սեփական սնունդը աճեցնել։ Հավատացած են, որ սնունդ կարելի է աճեցնել նույնիս պատշգամբում և ամենուր։ Համագործակցում են նաև տեղի այլ արտադրողների հետ։ Գյուղատնտեսության ոլորտից բացի մասնակցություն են ունենում նաև արտադրական և ռեստորանային համայնքներում:

Ցանկության դեպքում "Blue sky organic farms"-ի մասին ավելին կարող ես ուսումնասիրել նրանց կայքէջում՝ https://blueskyorganicfarms.com/, կամ ֆեյսբուքյան էջում՝ https://www.facebook.com/BlueSkyOrganicFarms/
Իսկ նրանց մասին պատմող ավելի մասնրամասն տեսահոլովակ կարող ես դիտել այս հղումով՝ https://www.youtube.com/watch?v=NDa45w3Q6PY

Տեսահոլովակը պարզ օրինակ էր փոքր ջերմոցում բույսի աճեցման և այն բացօթյա տարածքում տեղադրելու՝ փոքրամասշտաբ ֆերմայի։ Սակայն մեծ քաղաքներում մարդիկ հազվադեպ են իրենք արտադրում իրենց սնունդը։ Տնային անհատական օգտագործման համար սննդի բաղադրիչները գնվում են, բայց մենք նախորդ դասում ծանոթացանք անհատական և համայնքային աճեցման հրաշալի օրինակների։
Պատրաստի սնունդ մատակարարող կազմակերպություններն էլ կա՛մ իրենք են արտարդում սննդի բաղադրիչները, կամ գնում են։ Ինչպես անհատների դեպքում, այստեղ էլ գնման օրինակները ավելի շատ են։ Սակայն սննդի բաղադրիչերն աճեցնելու գլխավոր առավելություններից են արագ և թարմ արտադրանքը, ինչպես նաև՝ չափաքանակի օգտագործման ավելի ճշգրիտ հաշվարկը, որը զերծ է պահում սննդի թափոնների առաջացումից։ Բաղադրիչները գնող ռեստորաններն էլ իրենց հերթին խնայում են ժամանակ և նախնական ֆինանսներ։

Ծանո՞թ ես ռեստորանների,
որոնք իրենք են արտադրում օգտագործվող սնունդը։

«Առողջ անհատը առողջ հասարակության նախապայմանն է»,- կցված հոլովակում Zrno-ի գործադիր տնօրեն Դավիթ Պեժիչ-ը նշում է, որ նրանց բոլոր նախաձեռնությույնները սկսել են ցանկությունից՝ կրթել մարդկանց շրջակա միջավայրի և էկոկայունության մասին։ 2023թ․ հուլիսին Պեժիչը համարվել է Խորվաթիայի լավագույն երիտասարդ ֆարմերը։ Մրցանակը ստանալու ընթացքում նա ասել է․ «Այս մրցանակը ոչ միայն ճանաչում է իմ ջանքերը, այլ նաև ուղերձ է, որ էկոլոգիական գյուղատնտեսությունը կարող է գրավիչ և խոստումնալից նախաձեռնություն լինել երիտասարդների համար: Կարծում եմ, որ գյուղատնտեսության այս մոդելը լուծումներ է առաջարկում կայուն կյանքի համար և հնարավորություն է տալիս վերաիմաստավորել սնունդն ու գյուղատնտեսությունը՝ որպես գործունեություն, որոնք ավելի շուտ նպաստում են մեր հասարակությանը, քան վտանգում այն»։ Իսկ թե ինչ նախագծեր է նա իրականացրել՝ կտեսնեք տեսանյութում։

Zrno-ն իր կողմից արտադրված սննդի մի մասն օգտագործում է ռեստորանում, մյուս մասը վաճառում է իր օրգանական խանութներում։

Իսկ ինչպե՞ս կարելի է վարվել սննդի հետ սուպերմարկետում, որպեսզի դրա օգտագործումը դառնա հնարավորինս արդյունավետ։

Թայլոր Բրենդն անունով մի տղամարդ, մեծացել է գյուղատնտեսների ընտանիքում, շատ է սիրում բնությունը ու որոշել է շարունակել ընտանեկան բիզնեսը։ Այժմ նա հնարավորություն ունի ավելի շատ գումար վաստակել, եթե զբաղվի արդյունաբերական անասնաբուծությամբ։ Մինչ վերջնական որոշում կայացնելը Թայլորը ուսումնասիրում է մի քանի տվյալներ ապագա հետևանքների մասին․

1․ Կովերը մեթան են փսխում։ 2016 թվականի ամերիկյան երեք խոշորագույն մսարտադրողներն ավելի շատ են ջերմոցային գազեր արտադրել, քան ամբողջ Ֆրանսիան։
2․ Անտառահատումների 70%-ը իրականացվում է անասունների համար նախատեսվող տարածքն ազատելու համար՝ հանգեցնելով հողի որակազրկման և նույնիսկ հրդեհների։

Թայլորը խորհրդակցում է նաև իր ագրոէկոլոգիայի մասնագետ
ընկերների հետ ու պարզում որ․

3․ Կովերին հակաբիոտիկներ են ներարկում, որպեսզի նրանք չհիվանդանան և չկորցնեն իրենց արժեքը։ Հակաբիոտիկները մսի միջոցով կարող են հայտնվել մարդու օրգանիզմում՝ հարուցելով առողջական խնդիրներ։
4․ Մշակաբույսերի համար օգտագործվող քիմիկատները, ոչ միայն փչացնում են հողը, այլև հայտնվում են հարևան ջրամբարներում՝ վնասելով ձկներին։
5․ Կենդանիներին կերակրում են արտերկրից ներկրված հացահատիկով։ Այսինքն՝ հացահատիկի փոխադրման վրա ծախսվում է էներգիա ու նպաստում արտանետումների։

Կատարվածից հետո նա գրի է առնում հետևյալ մտքերը․

1․ հողը չվերականգնվող ռեսուրս է ու ոչնչացվելուց հետո այն ընդմիշտ կվերանա։
Երբ հողի մեջ չկան բազմատեսակ արմատային համակարգեր, հողը փչանում ու պնդանում է քիմիական նյութերից։ Հողը ոչ մի սնուցող նյութ չի ստանում, քանի որ բուսականությունը չի մահանում և պարարտանյութի չի վերածվում:
2․Մոնոկուլտուրան պահանջում է շատ ջուր:
3․ Մոնոկուլտուրայի համար օգտագործում են մեծամասշտաբ մեքենայացում, մեծ քանակությամբ արտադրանք են հավաքում և տեղափոխում։ Այս ամենի համար Էներգիան, շատ դեպքերում վերցվում է օրգանական հանածո վառելիքից, որի արտադրության ժամանակ անջատվում է ածխաթթու գազ։

Թայլորի քույր Քենզին զբաղվում է բուսաբուծությամբ ու այն ֆերմերներից է, որոնք գերբարձր պահանջարկ ունեցող ապրանքներ են աճեցնում՝ ավոկադո, եգիպտացորեն, սոյա, ցորեն։ Միատեսակ ցորենի դաշտեր խնամելը բավական հեշտ և շահութաբեր է թվում նրան։
Ի դեպ՝ մի տեսակի մթերքի/արտադրանքի աճեցումը մեկ տարածքի վրա կոչվում է մոնոկուլտուրա։
Բայց նա պարտավոր է անընդհատ ցորեն մատակարարել վարձատրվելու համար և ամեն գնով պաշտպանում է իր արտադրանքը։ Փորձելով զգուշանալ մակաբույծների դաշտի վրա հարձակումներից ՝ Քենզին շարունակաբար ցողում է հողը քիմիական նյութերով։ Անցնում են մի քանի տարիներ, հողը որակազրկվում է, ու Քենզին ստիպված է լինում գնել նոր հողատարածք և տեղափոխվել։

Բազմազան սնունդ ուտելը շատ կարևոր է։ Գոյություն ունի առողջ ափսեի գաղափարը. կեսը՝ բանջարեղեն, քառորդը՝ բուսական ու կենդանական սպիտակուց, քառորդը՝ ամբողջահատիկ ձավարեղեն։ Աշխատի՛ր շաբաթվա ընթացքում օգտագործել 30-50 տարբեր բուսական բաղադրիչներ։ Այսպիսի բազմատեսակ սնունդը կխթանի քո աղիներում օգտակար մանրէների աճը։ Այժմ շատ հետազոտություններ կան, որ այդ մանրէները կարծես մեր երկրորդ ուղեղը լինեն, նույնիսկ մեր տրամադրության վրա կարող են ազդել։

Եթե որոշես որևէ սննդակարգի հետեւել, ընտրի՛ր միջերկրածովային սննդակարգը. նույնիսկ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն այն ներառել է մարդկության ոչ նյութական ժառանգության ցուցակում։ Այսպիսի սննդակարգի կարող ես հետևել ամբողջ կյանքի ընթացքում։

Ամեն ինչ սկսվեց 1939 թվականին, երբ գիտնական Փոլ Միլլերը սկսեց ակտիվորեն տարածել իր կողմից ստեղծված DDT (Դիքլորդիֆենիլտրիքլորէթան) անվանմամբ ինսեկտիցիդը (քիմիական նյութ, որը սպանում է միջատներին): Այդ ժամանակ դրանք ցողում էին ոչ թե դաշտերում, այլ ամերիկացի զինվորների վրա՝ վերջիններիս մալարիայից, տիզերից և տենդից ազատելու նպատակով: Հետագայում պարզվեց, որ դա բացասական ազդեցություն ունեցավ իրենց առողջության վրա:
Արդյունքում բնապահպան գիտնականները սկսեցին ակտիվ շարժումներ բարձրացնել քիմիկատների դեմ:

Սկսեցին բացվել մասնագիտացվախ ինստիտուտներ։ Առաջիններից էր 1973 թվականին Շվեյցարիայում բացված օրգանիկ գյուղատնտեսության հետազոտությունների ինստիտուտը: Սրան հետագայում հաջորդեց 1978 թվականին Ֆրանսիայում ստեղծված Օրգանիկ ֆերմերների ազգային ֆեդերացիան, իսկ 1983-ին Ավստրիան դարձավ առաջին երկիրը, որն օրենսդրությամբ սահմանեց օրգանիկ գյուղատնտեսությունը:
Ահա այսպես, Եվրոպան 10 տարուց մի փոքր ավել ժամանակահատվածում ներդաշնակորեն եկավ նրան, որ այժմ մենք կարող ենք գնալ ցանկացած սուպերմարկետ և տեսնել այդ սերտիֆիկատներն ու գնել առանց քիմիկատների աճեցված արտադրանք։

Պարզվում է, որ գիտնականները մեկ այլ այլընտրանքի վրա էլ են աշխատում։ Lաբորատորիայում աճեցված միսը կոչվում է բջջային միս (cell meat), այսինքն՝ աճում է բջջից։ Վերցնում են կովի մկանային հյուսվածքից մի կտոր, օրինակ՝ նրա կաշվից. կենդանուն դրա համար չեն սպանում, նրա համար այս պրոցեսը ցավոտ չէ։ Կենդանի բջիջները բաժանվում են՝ անընդհատ շատանալով։ Սա բջջի սովորական հատկություններից է։ Կար մեկ բջիջ, բաժանվեց, դարձան երկուսը, բաժանվեց դարձան չորսը։ Եվ այսպես շարունակ։

Կովի մկանի հյուսվածքի բջիջը դնում են սնուցող միջավայրում, և ջերմության ազդեցության տակ լաբորատորիայում այս բջիջը սկսում է բաժանվել, ու արդյունքում մկանային հյուսվածք է ստացվում։ Կովի միս՝ առանց կով։
Հիպոթեզն այն է, որ մենք կարող ենք կենդանական բջիջներից լաբորատորիայում մեծ քանակով միս աճեցնել։ Սա նշանակում է, որ կկարողանանք նվազեցնել արդյունաբերական անասնաբուծության ծավալը և կազատվենք հակաբիոտիկների դեմ աճող դիմադրողականությունից։